Noodkerken: kerken voor geestelijke en materieële nood.
Bartning had Vom Neuen Kirchenbau (1919) gepubliceerd en o.a. een kerk in montagebouw gerealiseerd voor een beurs in Keulen (1928). In 1924 kreeg Bartning een eredoctoraat theologie aan de universiteit te Köningsbergen, vanwege zijn visie en zijn daadwerkelijk realiseren van protestantse kerken, waarin hij het onnoembare voelbaar maakte. Na W.O.II gaf Otto Bartning het begrip noodkerk een dubbele betekenis: nood aan gebouwen, vanwege de vele gebombardeerde kerken en nood aan samenkomen ter bezinning. Bestuurders van de Evangelische Kirche Deutschland benaderde hem daarom in 1945 als erkend kerkenbouwer voor de wederopbouw van kerken. Bartning en velen met hem was echter van mening: Das zerstörte Erbe darf nicht historisch rekonstruiert werden, es kann nur für neue Aufgaben in neuer Form entstehen.” Otto Bartning, Egon Eiermann, Fritz Schuhmacher, Max Taut und Heinricht Tessenow, onderschreven deze stelling in Nachkriegsaufruf 1947. Hij kwam met een ander plan: nieuwe kerken met symbolische betekenis.
Ein Notkirchenprogramm.
Bartning besefte dat bedrijven en werkplaatsen in Duitsland verdwenen waren, dat veel ambachtslieden gesneuveld waren en er geen materiaal voor handen was. Hij zou montagebouw gebruiken: standaardisering van het bouwproces elders (Zwitserland) en actieve medewerking van de bevolking ter plaatse. Door het meewerken aan hun eigen kerk zou saamhorigheid, daadkracht en solidariteit de gemeenschap helpen de ontreddering te boven komen. Zij zouden, staand in de modder en werkend met hout en metaal, contact hebben met de aarde. In dr. Ing Emil Staudacher (Zwitserland) vond hij een compagnon. Samen ontwierpen zij verschillende varianten met een houten dakconstructie en een skelet van zeven geknikte houten spanten, die als een soort ribbenkast van de kerk op de bouwplaats kon worden gezet. De omvang was daarmee in één keer duidelijk, de plaatselijke bevolking kon tussen de spanten de zijmuren optrekken op en met het oorlogspuin. Het ontwerp had een heldere taal, die door gewone mensen begrepen en dus uitgevoerd kon worden. Iedere kerk kreeg daarmee een eigen gezicht ondanks de pre fab formule die door Zwitserland geleverd werd. Op de Atlantic Wall in Den Haag komt zo de Maranathakerk. Hoe symbolisch dat de enige twee bouwwerken van Otto Bartning beide in de voormalige frontlinies staan. De Maranathakerk is nog steeds in functie. Huis Wylerberg helaas niet meer vanuit zijn oorspronkelijke bedoeling.
Bron o.a. Een nieuw begin in Den Haag van Jan Goossensen en Internet
PS Voorjaar 2020 vond ik een derde kerkje van Bartning in Zuid Limburg, nu verbouwd tot woonhuis.
“Wir sind nun Kenner der Wüste geworden, der äußeren wie der inneren. Wo aber zwei oder drei in der Wüste sich treffen und am besonderen Blick der Augen sich erkennen, da bleiben sie zusammen. Und wenn ihrer dreißig oder vierzig oder vierhundert werden, so werden sie eine Gemeinschaft bilden des Schweigens, des zögerlichen Redens und des plötzlichen Betens und Singens. Solche Gemeinschaft in der Wüste aber wird den Ring von Steinen legen und wird ein Zelt bauen, nicht nur um den Ort des Zusammenlebens zu sichern, sondern um diese ihre Gemeinschaft des Geistes sichtbar und also auch in den Sinnen wirksam zu machen.”
Otto Bartning tijdens inwijding van de eerste noodkerk in 1948 in Pfortzheim.
OBAK (Otto Bartning Arbeitsgemeinschaft Kirchenbau)
OBAK wisselt informatie uit over de Europese projecten van Otto Bartning in Duitsland, Luxemburg, Tsjechië, Oostenrijk Litouwen en Nederland. Zij coördineert reizen en bezichtigingen vanuit Berlijn. Nederland is twee gebouwen rijk: de Maranathakerk in Den Haag en het privé huis Huis Wylerberg in Beek-Ubbergen. Oorspronkelijk stond het huis op Duits grondgebied, na de oorlog kwam het op Nederlands grondgebied te staan. Sinds 1985 is het een Rijksmonument. In 2011 bezocht het bestuur van OBAK dit prachtig expressionistisch vormgegeven huis. Naast het OBAK in Berlijn is er een Otto Bartning archief in de universiteit van Darmstadt. Sandra Wagner Conzelmann promoveerde op Bartning en bracht het gehele archief in kaart. Zij realiseerde de grootse tentoonstelling in 2017 in Berlijn, Karlsruhe en Darmstadt: Otto Bartning Architekt einer Sozialen Moderne en verzorgde in 2019 een kleinere tentoonstelling in Zuid Duitsland. Ze bezocht in 2018 Huis Wylerberg met plannen voor een tentoonstelling ivm het honderd jarig jubileum.