Tussen Duivelsberg en Wylerbergmeer bij Beek – Ubbergen heeft Otto Bartning een prachtige kristal neergelegd als woonhuis waarin muziek en beeldende kunst in ere gehouden zouden worden. Waar de bewoners de invloed zouden ervaren van een huis in kristallijne verhoudingen.
Zoals een componist niet rekent maar luistert, zo rekent de architect niet maar kijkt naar de samenklank: een eenheid in een eenvoudige getalsverhouding.
Ik kijk naar de schets. Beweegt mijn ziel, danst en swingt ze in de voor haar ontworpen ruimte, volgordeen verhoudingen?
Kristalgetallen en tonen volgen dezelfde norm en vertonen zich volgens dezelfde grondwet via oog en oor in bouwkunst en muziek.
Verrassend hoe een zo’n helder vorm zo ingewikkeld zich onderling verhoudt.
Wij willen het oneindige van de kosmos kristalliseren, uitdrukken in vormen. De kristal is het lege waarin zich het geheel spiegelt. Otto Bartning zie Kristal en de gulden snede
Bartning ontwierp geïnspireerd door de tijdgeest waarin de kristalmetafoor weer tot leven kwam, kristallijnen structuren voor Huis Wylerberg. Van boven is Huis Wylerberg net een grote kristal, neergelegd in de helling van de stuwwal. (zie opname met drone camera) Voor verdere informatie over deze kristallijne bouw zie het onderzoek van Artes Sophiae.
De opvallend gedurfde verschijningsvormen en de asymmetrische venster-indeling trekt ook nu op afstand de interesse van een aandachtig wandelaar. De gehoekte vorm van de noordzijde is als een scherpe bergkristal. Binnen geldt dit eveneens voor het sterachtig gestucte plafond in de muziekzaal en de merkwaardige zigzag decoraties boven de vensters. Ook horizontaal heeft zijn ontwerp de bergkristalvorm, hij heeft echter compromissen moeten sluiten met de opdrachtgeefster waardoor er een aanbouw is ontstaan.
Als u eromheen wandelt, voor zover dat kan, ziet u de kristalscherpe lijnen. De hoofdas van het gebouw is bijna exact Noord – Zuid, met op iedere verdieping een centrale hal, van waaruit alle kamers rondom te bereiken zijn. Bijna alle kamers hebben een bijzondere vorm en iedere ruimte had zijn eigen kleurstelling. De vloer was voorzien van eiken- en beukenparket, nu nog aanwezig. De muren zijn hier en daar soms bijna een meter dik, zij zorgden en zorgen nog steeds voor een prettig leef- en werkklimaat tijdens echte warme zomerdagen. In de koude dagen werd het gebouw verwarmd door vijf grote tegelkachels, gestookt met het hout uit de omgeving. Een originele en twee dergelijke kachels zijn nog te bewonderen. De rookkanalen van die kachels kwamen in een centrale kolom bij elkaar, uitmondend in een grote schoorsteenpartij die het imposante leien dak siert.
Ik kijk naar de schets, beweegt mijn ziel, danst en swingt ze in de voor haar ontworpen ruimte, volgorde en verhoudingen?
Een nieuw akkoord kun je waarderen als een eenheid van verschillende tonen in een eenvoudige getalsverhouding. Zo ook ziet het oog deze in een kristal.
(Otto Bartning)
De muziekzaal
“De meest verfijnd vormgegeven ruimte van het hele huis” schrijft Walter Gieseler in de catalogus bij de tentoonstelling in 1988.
De entree van Huis Wylerberg doet mij al denken aan een kerkportaal. Bij binnenkomst van de muziekzaal zet die associatie zich voort. Je daalt enkele trappen af en treedt dan als het ware een kleine kapel binnen met een linker – en rechter zijbeuk, samen met het kleine middenschip bieden ze plaats aan de luisteraars van een concert. De prisma brekingen van het kristal realiseren Bartning’s Kristalzielen. De heldere klanken tijdens akoestische concerten laten het bezoekers steeds weer ervaren.
Tegenover de ingang is het koor met een scherpe buitenmuur (apsis). Hier treden de musici op, al zijn meerdere opstellingen gebruikelijk. Otto Bartning zocht naar verbindingen tussen kunst en religie, tussen wereldse – en hemelse sferen en functies. De muziek is vanouds een instrument om die verbinding te bewerkstelligen. De muziekzaal is hersteld in de oorspronkelijke staat, waardoor het prachtige stucwerk van het plafond met zijn scherpe lijnen beter tot zijn recht komt. De kleuren waren oorspronkelijk wit volgens een deskundige, later aangepast aan de kleurkeuze van de eerste bewoonster die Ewald Dülberg opdracht gaf tot twee grote kleurrijke mozaïeken, zie zien we ook nu weer. De experimentele kunsten uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw (schilderkunst – muziek) waren er welkom. Marie Schuster realiseerde als het ware al zeer vroeg het Kunst in de Kamer principe van de dertiger en veertiger jaren. Deze wijze van sponsoring werd onder het Nazisme ook in Nederland noodzaak. Het was dé manier om moderne kunstenaars het werken mogelijk te maken. Reeds in 1924 klonk er muziek van Schönberg, Eisler, Berg, Tiessen, Bach, Beethoven, Schubert en Bartok. Van 1950 tot 1966 brachten de dochter Alice Schuster en haar partner Else Kraus het huis eveneens weer tot leven, zij het vooral muzikaal en enigszins literair. Alice was zangeres en Else was als concertpianiste een erkend en gewaardeerd vertolkster van Schönbergs muziek.
Bronnen: Huis Wylerberg – Otto Bartning, Catalogus bij expositie destijds in het Nijmeegse museum Commanderie van Sint Jan 1988. Diverse auteurs
Beperkte functie kunst en cultuur in de kamer
Huis Wylerberg is sinds 1966 in handen van Staatsbosbeheer en qua kunst en cultuur kwam het huis daarmee in Niemandsland terecht. Staatsbosbeheer geeft op verschillende plaatsen zoals o.a. het Oerol Festival, de NJO dagen in Radio Kootwijk. Staatsbosbeheer verhuurde en verhuurt Huis Wylerberg aan derden. Wat is er cultureel mogelijk in Huis Wylerberg? Sinds vele jaren verzorgt een commissie o.l.v. Jeroen van Zuijlen vier/vijf concerten in de muziekzaal. De laatste jaren zet Jaap Dirkmaat en collegae zich in voor een cultureel eerherstel van Huis Wylerberg. Er is een bescheiden permanente tentoonstelling, de kristalbouw (eerder door Prof. Wolgang Pehnt in 2018 bevestigd) is nu ook door hen erkend en publiekelijk gemaakt, de muren van de beneden ruimtes zijn onderzocht op orginiele kleuren en worden op dit moment herschilderd. Als Doornroosje is Huis Wylerberg na een halve eeuw ontkenning ontwaakt.
Ruim na WOII kwam Huis Wylerberg in Nederlandse Handen. Het werd verhuurd als kindertehuis. Er moest een brandtrap komen, de kastanjebomen sneuvelden. Er kwam een klimrek in de tuin. De muziekzaal werd werkruimte.
De foto’s komen uit het archief van de zorginstelling De Wylerberg of uit de VPRO rapportage over Huis Wylerberg van 2012. Nadat ook zorginstelling Huis Wylerberg verliet, werden er twee natuurorganisaties: Sovon en Ver. Ned. Cultuurlandschap, in gehuisvest. Zij bouwden alle kamers om tot kantoren met veel bureaus, kabels en efficiëntie. Sinds eind 2018 huurt met name de Ver. Ned. Cultuurlandschap dit prachtige gebouw van Staatsbosbeheer en gebruikt zij de ruimtes op de eerste verdieping als kantoorpand, de bovenste verdieping als opslagruimte. De benedenverdieping krijgt momenteel een bestemming als herinneringsmonument aan de fam. Schuster, WO II en ter promotie van VNC.
Ubbergen update lente 2024