Het expressionisme in de Dans
Enkele vertegenwoordigers
Mary Wigman (1886-1973), Duitse danseres en choreografe
Zij zag dans als een uiting van diepe emoties. Vanaf 1919 trad ze solo op, later creëerde ze ook werken voor haar groep. Met haar aardse, golvende bewegingstaal gaf ze vorm aan bijvoorbeeld woede, verdriet, machteloosheid en lijden. Volgens haar was het lichaam een zingend en vibrerend instrument. Ze gebruikte daarom vaak simpel slagwerk in haar choreografieën en geen melodie. In haar scholen in Berlijn en Dresden leidde ze dansers op die later invloedrijk zouden worden. Ausdrückstanz beleefde zijn hoogtijdagen in de jaren twintig en dertig.
Tatjana Barbakoff (1899 – 1944), Litouws/Chinees danseres
Deze expressionistische danseres werd in de jaren 20 zeer bewonderd, vluchtte naar Frankrijk maar bleef optreden ondanks het Kulturkammer verbod. Ze stierf in 1944 in Auschwitz. Ze kreeg o.a. les van een adept van Mary Wigman en ontwierp een heel eigen bewegingstaal in de cabaret wereld en als solo danseres, die velen aansprak. „Geist und Energie, das Erlöste ihres Daseins, die selige Entrücktheit über die Welt der fremd an uns herangetretenen Forderungen und Gesetze. Wie hypnotisiert steht man unter dem unwiderstehlichen Einfluss dieser Tänzerin.“ “it’s not only mime, it’s almost an animated drawing.” Fernand Divoire 1935 (Reacties uit de jaren twintig). Marie Schuster had een portret van haar, geschilderd door Christian Rohlfs met wie Tatjana Barbakoff bevriend was.
Het expressionisme in het Theater
Het expressionisme in het theater had al eeuwenlang bestaansrecht als improvisatie toneel naast het teksttoneel. Toneelgroepen ondervond destijds dreiging zoals Commedia dell ʹarte in de 16e E. Dit i.t.t. de andere kunsten, die zich hielden aan regels en wetten. Beeldend, dans en muziek bevrijdden zich rondom de eeuwwisseling 19e 20e eeuw.
Gesamtkunstwerk – Het Dadaïsme (bloeitijd rond 1920).
Het dadaïsme streefde naar abstractie en reageerde daarmee op WO I: ondergraven van algemeen geaccepteerde standaarden. De verschrikkelijke oorlog miste iedere logica en hoe kon dat beter tot uiting komen dan via onlogische associatieve kunstvormen? De kunstenaars waren veelal zelf multi disciplinair en combineerde: beeldende kunst, poëzie, theater en grafisch ontwerp. De beweging is verwant met het nihilisme door het opzettelijk irrationele en het ondergraven van de algemeen geaccepteerde standaarden. Hoewel de beweging slechts korte tijd heeft bestaan, is haar invloed zeer groot geweest. Ook in Nederland was er in 1923 een Dada- tournee, ook wel Dada- veldtocht genoemd met Theo van Doesburg, Kurt Schwitters, Nelly van Moorsel en Vilmos Huszᾲr.
Cabaret
De Berlijnse cabaret wereld scoorde hoog in de jaren twintig en dertig o.a. Karl Valentijn Hij was een Beiers komiek, schrijver en filmregisseur. Hij was van groot belang voor het expressionistisch cabaret en vermaard om zijn extreem doorgedreven taalexperimenten. Marlene Dietrich, Tatjana Barbakoff .
Politiek Theater
Binnen theater wordt de term expressionisme niet echt gebruikt. Expressie en theater konden alle eeuwen al niet zonder elkaar. In de tijd van het expressionisme 20e eeuw duikt de term politiek theater op en daarmee komen we eveneens terecht bij Entartete Kunst. Theater stelt meningen en emoties aan de orde binnen fictieve menselijke werelden met verwijzingen naar de reële wereld.
Ten tijde van het nazisme was dat ongewenst. Het episch theater ontwikkelde zich, dankzij Bertold Brecht, de bekendste theatermaker uit die tijd.
Bertold Brecht (1898 – 1956)
In 1920 sluit Bertold Brecht vriendschap met Karl Valentin en bouwt hij in Berlijn een netwerk in de toneelwereld op. Hij wordt zich meer en meer politiek bewust, maar blijft buiten iedere partij, hij ontwikkelt het episch theater waarin een vertelling centraal staat. In Kurt Weil vindt hij een compagnon, waardoor toneel en muziek sterk geïntegreerd worden in zijn stukken. Theater moet en kan een rol spelen in de maatschappij, het kan meer zijn dan vermaak. Hij wil niet dat zijn publiek emotioneel opgaat in zijn theater en zorgt daarom voor vervreemdingsmomenten door allerlei technieken toe te passen. Hij wil ons een spiegel voorhouden, hij wil de maatschappelijke structuur zichtbaar maken en laten zien dat die niet onveranderlijk is. Begin 1933 wordt de opvoering van Brecht ’s stuk ‘De Maatregel’ ruw verstoord door de politie. Hij wordt vervolgd wegens hoogverraad en vlucht hij naar Denemarken om via Finland terecht te komen in de VS. Ruim na de oorlog keert hij terug naar Oost Duitsland. In mei 1933 worden de werken van Brecht in Duitsland tot verboden literatuur verklaard, ze vallen ten prooi aan de boekverbranding.
Improvisatietheater
Huidige vormen van improvisatie theater ofwel vormen van expressionisme zijn: performance – stand up comedian – playback theater –theatersport – de vloer op .
Interdisciplinaire kunsten
Deze term is heden ten dage een vertrouwd begrip. In de vorige eeuw noemde het Gesamtkunstwerk. Theater integreert evenals film alle kunstdisciplines.
Ubbergen, update winter 2020