‘wij w88888888’
Dadisme en de gelijktijdigheid van het ongelijke
Dadaismus und die Gleichzeitigkeit des Ungleichen: Das „Durcheinanderjagen“ der Dinge Simultanität, die Gleichzeitigkeit des Verschiedenen, war bereits ein Kennzeichen der literarischen und künstlerischen Moderne, bevor Tristan Tzara im März 1916 das erste „Poème simultan“ im ein Monat zuvor eröffneten Zürcher Cabaret Voltaire zusammen mit Richard Huelsenbeck und Marcel Janco vortrug. Aber die kunstprogrammatische Karriere des Wortes begann erst mit dem Dadaismus. Enkele toonaangevende vertegenwoordigers.
Theo van Doesburg (1883 – 1931)
Een van de belangrijkste vertegenwoordigers en propagandisten van de abstracte kunt in de 20e eeuw. Hij richtte in 1917 het tijdschrift De Stijl op. Naast schilder was Van Doesburg ook actief als dichter, typograaf, fotograaf, interieurontwerper en architect. Hij propageerde een wereld waarin de kunsten een meer verheffende, apolitieke en onderling gelijkwaardige plaats innamen binnen een theoretische kader. Samen met Mondriaan stelde hij zich als doel de kunst te zuiveren van elementen die daar volgens hen niet in thuis hoorden. Zij probeerden langs rationele weg de elementaire (en in hun ogen universele) principes van iedere kunstvorm vast te stellen en toe te passen. Hij was een periode gastdocent in het Bauhaus om daar De Stijl te introduceren en daarmee het expressionisme te laten evalueren in de periode van het moderne.
Kurt Schwitters (1887 – 1948)
Hij was o.a. dichter, creëerde collages en klankgedichten. Samen met Hausmann ontwikkelde hij een soort ‘vogeltaal’, die hij gezeten in een boom in zijn voortuin in Hannover aan bezoekers voordroeg.
Het kristal binnen expressionistische literatuur
Zowel in Nederland als Duitsland beïnvloedde de kristal een periode enkele schrijvers. Een zeer kleine introductie.
Menno ter Braak (1902-1940)
Dichten is een ‘kristalliseren met eigen wetmatigheid’. Niet het gevoel van de dichter, het proces zélf, is van belang. (1925)
Victor van Vriesland (1892-1974)
‘Kristal suggereert de van vloeibaarheid tot vorm gestolde stof, waarin licht weerkaatst in alle kleuren van het spectrum.’ (1935)
Louis Couperus (1863 – 1923)
Mijn kunst is als een fijn- geslepen kelk van klaar krystal, …
Louis Couperus sprak van ‘juweelharde taal’ en ‘woordsnijwerk’ (1912)
Theodor Däubler (1887 – 1934)
Henrik Leschonski haalt Daubler zeer vaak aan in het hoofdstuk Die Kristallmetapher in der Expressionistische Lyrik van zijn publicatie: Der Kristall als expressionistisches Symbol.
„Ihr Gletscher, wir werden am Abend erstarren,
Die Felsen diamanthart die Sterne verstehen:
Kalt stimmt dann die Sprache zu Stier, Sirius, Karren,
Den Klarkristall wird wildes Sterben umwehen.“ Theodor Däubler Das Nordlicht
“Der Weg durchs Eis, zum Ich in Gott, wird jedoch wieder zur Aufgabe Einzelner: wer das Nordlicht al kosmische Erscheinung, unter uns auf Erden, bändigt und zugleich als innerste Freiheit im Geiste erkennt, bringt es den andern.“ Theodor Däubler Das Nordlicht
Das Nordlicht is zijn belangrijkste werk, waarin hij mythen verdicht vanuit een liefde voor ritme, versvorm, symboliek en beeldenrijkdom. Het zonlicht is zijn levensbron, de geschiedenis van de mens een louteringsweg
Muziek
Arnold (Franz Walter) Schönberg(1874 Wenen – 1951 Los Angeles) componist, muziekleraar -theoreticus en schilder. Hij wordt als grondlegger van de twaalftoonsmuziek tot de invloedrijkste componisten van de twintigste eeuw gerekend. Hij vluchtte naar Amerika en verkreeg in 1941 de Amerikaanse nationaliteit. Else Kraus (partner van Alice Schuster) is ook tijdens W.O. II zijn verboden muziek blijven spelen. Entartete Musik een documentaire
Olivier Messiaen (Avignon 1908 – Parijs 1992)
Liturgie du cristal uit Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen.
Messiaen describes the opening of the quartet: “Crystal liturgy ” Between three and four in the morning, the awakening of birds: a solo blackbird or nightingale improvises, surrounded by a shimmer of sound, by a halo of trills lost very high in the trees. Transpose this onto a religious plane and you have the harmonious silence of Heaven. The opening movement begins with the solo clarinet imitating a blackbird’s song and the violin imitating a nightingale’s song. The underlying pulse is provided by the cello and piano: the cello cycles through the same five-note melody (using the pitches C, E, D, F-sharp, and B-flat) and a repeating pattern of 15 durations. The piano part consists of a 17-note rhythmic pattern permuted strictly through 29 chords, as if to give the listener a glimpse of something eternal. U kunt Liturgie de cristal beluisteren
Ubbergen, update winter 2020